Д И А Л О Г (языковый вопрос)
Дійôві особы:
П. Мигаль Доробан – бывшый урядник (типир пенсіонер).
П. Маґдалина – його жона, учитилька горожанськôї школы.
Віктор – Їх сын, студент украинськôї ґімназіі в У жгôрôді.
Андрій – братанич п.Маґдалины, студент мукачÿвськôї русскôї ґімназії.
Пудкарпатська Русь, Ужгород. Октôбер 1937р.
У хыжи п.Доробана. Неділя, сятково застеленый стÿл. Родина Доробанÿв.
У комнаті п.Маґдалина из сыном Віктором. Долажуют стÿл.
П.Маґдалина.- Вікторику, мÿг бысь пÿйти на штацію та cтрітити Андрія… Має прийти дись у половина на єден…
Віктор.- Прийде й сам… Ачей знає де живемо.
П.Маґдалина.- Штôсь у пôслідньый час вы ся не паруєте.
Віктор. – Він не хоче зрôзуміти прôсті речі. Що ми ,жителі Підкарпатськôї Русі не можемо бути русскими, або, як вони себе називають – карпатороссами. Де ми, а де Росія!
П.Доробан. – (Заходит у комнату, чує бисіду). Айбо и ты ни май рôзумный бо не можеш порôзуміти ош де мы а де Украина.
Віктор.- Це і є Україна, а ми украінці. Це науково доказано…
П.Маґдалина.- Ану, казала-м, ош у хыжи ми не хôчу чути нич про політику! И обы сьте ся не сважали, кôй ся зыйдете, ги сьте звыкли. Хôтіла бым мати сôпôкÿйну неділю. Обы сьме сôбі мирно посиділи за родинным столом…Ану, Вікторе, пак не зачинайся из Андрійом.
П.Доробан.- Много хочеш Моґдушко. Пришлякы добре поробили над нашôв молодежôв. Типир лиш тоты мôлôді русины, што ся не учат у ґімназіях ищи ся чувствуют русинами. А другі, «учині», поставали або карпатороссами, або малороссами, украинцями.
Віктор.- Ви, тату, не збагнете, що…
П.Маґдалина.- Просила-м тя: у хыжи ми говори по-нашôму!
Віктор.- Добре. Вы…няньку, не хочете порôзуміти, што мы Пудкарпатські украинці. И по мові…перебачте, по языкови, вірі, традиціях ничим ся не…отличаєме уд украинцюв. Тôвды, ци ни май розумно хосновати прекрасну украінську мову…язык, якый має розвинуту літературу, граматику…
П.Доробан.- А мы, што, не маєме граматику, літературу?Тать у нас, слава Бôгу, пôвно граматик! Не учили вас тоты украинські професоры, што у нас ся май ранше появила граматика –граматика Лучкая –ги у украинцюв?
П.Маґдалина:.- Бÿлше того – они ї хосновали!
Віктор: Айбо тота граматика нич общого не має из нашым народным языком. Ото граматика скорше церковно-славянського языка на якôму народ нигда не говорив. Ближе до народа граматика Волошина або нашого професора Панькевича.
П.Доробан.- Айно, она май близька, айбо усьо єдно не русинська – дуже много у нюй чужого, нерусинського, навіяного політикôв…
Андрій.- (Заходить.) Привет всем! (Пудходить до п. Магдалины, цюлює ї, вручає пакуночок). А больше вам, дорогая тётушка! Поздравляю вас с днем вашего ангела и желаю дальнейшего процветания и добого…
П.Маґдалина.- Добре, добре. Штôсь ись ся запоздив. Ачий ся машина пôсукала? Сідай та приказуй як мама, няньо…
Андрій.- – Слушаюсь и повинуюсь тётушка.
П.Маґдалина.- Яка я тётушка. Уже-м ти ни раз казала, ош изо мнôв говори по-нашому.
П.Доробан.- Но, дÿставись за «тётушку». Другый раз кажи май файно, по нашôму: «тюточка»
Віктор.- Бачиш , Андрію, як далеко твоя «тётушка» від нашої «тюточкы».Хіба не ближче до неї українська «тіточка»? Тільки одна буква їх відрізняє…
П.Доробан.- Айбо усьо-ж такы є рÿзня, хôть и на єдну букву. И тота рÿзня…
П.Маґдалина.- Доста было. Прошу вас панове, не начинайте сважанку, ци, як исьте звыкли казати –полеміку. Хôтіла бым сôпôкуйно посидіти з вами. Иди уже Андрію, мый рукы , та сідайме за стÿл.
(Андрій выходит)
П.Доробан.- Ты ся Моґдушко задарь сердиш на ото, што хлôпці полемізуют. Уся інтеліґенція у сьôму плыне. Бо есе важный вопрос. Мы,русины, чекаєме уд державы автонôмії. Сердимеся, ош нам ї ищи дôсі не дали. А єдна из причин, чôму нам не дают тôту автонôмію у тôму, ош наше общество не монолітноє, розколоте, принаймі на три ворогуючі части у вôпрôсі нашôї національнôї приналежности. Не має єдиного отвіта на вопрос, ош мы, русины – ото окремый народ, ци русины ото карпатороссы, руські, ци русины ото украинці. Удсі – не знаєме якый язык має стати нашым національным. И дôкі ся не опреділиме, дôті не исчезне напруга у обществі, яка нас паралізує, не дає нам ся розвивати.
Віктор.- Отвіт є. Лиш біда, бо не усі доста пудгôтôвлені обы го приняти…
П.Маґдалина. – И есе ся тягне уже давно и не видко му кÿнця. Уже сьме ся изморили уд сього…
П.Доробан. – Тадь так…Дôкі сьме были пуд мадярами, суєтили сьме ся, ож ко мы –ци русины ци карпатороссы. А типир, удколи сьме Пудкарпатська Русь, появилася ищи єдна суєта – пришлякы, украинські націоналісты, што пôвтікали уд большевикÿв тай полякÿв, та спеллися у нас, стараются нам внушити, ош мы украинці. Не русины и не карпатороссы ..
Віктор.- Украинці нас просвіщают .Помагают нам ослободитися уд дурмана панславізма, уд русскости, якôв нас, удколи уже, заражає и продôвжує заражати наша інелігенція.
П.Маґдалина. – Хочеш казати Мигалю, ош типир ся розрываєме уже не на дві, а на три части: на русинÿв, карпатороссÿв тай украинцюв.
П.Доробан. – Иппен так, добре сь замітила.
(Входит Андрій)
П.Маґдалина.- Но, прошу,сідайте за стÿл, несу поливку.(выходит)
.( Усі сідают за стÿл)
Андрій. – Пока тетушки нет, должен ответить на твое, Виктор, замечание насчет близости украинского к нашему , народному.
П.Доробан. – Ты маєш на увазі русинськôму?
Андрій. – Пусть будет так…Извините дядюшка, скажу на литературном языке. Эта близость обясняется тем, что наш народный язык это -диалект малорусского, украинского, если хотите. Это утверждает Пражская Академия наук. Но в свою очередь малорусский –диалект русского.
Віктор.- – А це яка академія стверджує? Чи не Петербуржська?
Андрій. – Но не столь важно насколько наш народный язык близок или далек от украинского или русского, а важно то, что он не в состоянии быть литературным языком, языком общения на высоком уровне…в силу своей неразвитости. И нет смысла тратить силы и время на возню с ним, чтобы поднять его до уровня.литературного.
Віктор. – Ось у цьому я з тобою згоден. Мова, якою користуються наші селяни занадто примитивна. Це недорозвинений діалект уукраінської. Створювати на єї основі літературну мову, так звану русинську – абсурдна ідея. яку вигадали мадярони, щоб відірвати наш украінський народ від украінства.
Андрій. –Точнее от русского мира – не забывай, что тоже научно доказано, что украинцы это малороссы, собственно говоря русские… – читай Геровского. Он, признанный лингвист, анализируя язык Подкарпатской Руси, как дважды два четыре, доказал , что язык нашего народа – диалект малорусского, который , в свою очередь, является диалектом русского. Это полностью совпадает с заключением Пражской Академии Наук. И поборникам так званого русинского языка просто нечем возразить.
П.Магдалина. – (Входит из пудносом.Чує бисіду). – Ваш Геровськый до того ся договорив, што обявив наш язык діалектом малорусского –украинського, а украинськый –діалектом русского. Значит наш язык вÿн рахує діалетом діалекта. Абсурд! (наливат поливку). Ану, приказуй Андрійку, як мама, няньо…айбо по нашоôму.(Їдят, хвалят поливку. Ведут бисіду)
Андрій. – Спасибо…дякую за звіданя. Здôрôві, слава Богу. Мамка закладат бороцкви – дуже іх любиме. А Отец… нянько штудує нашу історію. Вÿн, як знаєте, бывшый член общества св. Василія, не має сумніва. ош нашым літературным языком має быти великорусский. Иншакого пути у нас неє. Исе рôзуміла и наша інтелігенція ищи починаючи из кÿнця 18 ст.до типир. Рôзуміє и нынішня, рôзуміє и народ.
П.Доробан. -….. Штôсь не дуже рôзуміє. Никай, як ты правильно замітив, бÿлше ги сто рокÿв, а ото ни єдна ґенерація, наша інтеліґенція старалася наязати народови русскый язык и культуру, айбо штôсь юй ся тото не удало. И нынішньым поборникам сиї ідеї, русофілам, сесе ся не удасть. Бо народ инстинктивно ся держит за своє, отвергає чужоє, ож бы якоє бы не было совершенноє. Тôму и ваші русофільські стараня, так ги и и украинофільські не досягнут ціли – народ хоче говорити по- свôму, говорити языком, якый сôбі угадав, створив и творит, якый хôснує удколи существує.
П. Маґдалина. – Мнôгі історикы кажут, ош наш русинській язык дись 1300 рокÿв тому выник из протославянського языка, так ги другі славянські… а пак ся розвивав самостоятельно.
Андрій. – Есе лиш гіпотеза, науково не доказано…
П. Доробан. – Кажеш, ош культивація великоруського – русского языка у нас традиційна. Ош издавна наша русинська інтелігенція твердо убіждена, ош мы – карпатороссы, значит русскіє и язык у нас має быти русскій, бо вÿн и близькый до нашого, народного и уже упорядкованый, великый и т.д. Айно, так, пуд вплывом панславістськых ідей ищи из кунця 18 стол. аж до типир думала и думат наша інтеліґенція.Айбо…
Андрій. –И народ себе называт руськым –мы руські ,кажут.И край наш ся называт Подкарпатська Русь, не Украина.
Віктор.- Айно, народ себе называт руськым, айбо не русским!
П.Маґдалина. -… Так, Подкарпатська Русь, айбо не забывай, што офіційно ищи уточнено -«Край русинÿв»,«Русинсько»!
П.Доробан. –Видиш Андрію, наші русофілы пропаґандовали рÿсскÿсть бÿлш ги сто годÿв. Через бисіду, науку, літературу, ученя –писали для нас русскі граматикы, внушали нам, чиляди, ош мы – не мы, ай карпатороссы, русскіє. И робили сесе из маніакальнôв упертостьôв, а што з того уйшло?
П.Маґдалина.- Мало того, што выдавалися учебникы для нашых дітий не на материнськôму языкови , ай по- великоруськы, на русскому, щи до того пуд маркôв «родная речь» -вирьх цинізма!
Андрій.-Робили так, бо увіренні были у свôюй правоті и тôму ся стремили приобщити до великого народа, из котрым ся рахує цілій світ и раховався ищи из сивої древности. Еге, історія каже, ош держава Києвська Русь- праотцюзина русских. была богата, розвинута и усе была однов мз май сильных держав Європы. Признано, што руська література, музика ,мош казати одна из май значных у світі. Мы ся кличеме руськыми, точніше русскими, сесе розуміла наша інтелігенція и цілком природно,што старалася и стараєся приобщитися до русского світа.
Віктор. – Києвська Русь- русская? Старі маскальські фіґлі! У тôму то и діло , што термін «руські « ото не русскіє , а скоріше украинці.А «русскіе» ото бывші московіты…
П.Доробан. – Велика роль у сьуй термінологичнуй путаиці у тому, што пуд терміном «русы», «рутены» и московиты-русские и украинці –малоросы тай білорусы тай мы, русины – каждый восточно-славянськый нарÿд розуміє себе.И ото частково правильно – усі мы уйшли из єднôї колыскы, усі мы «русичі» по происходженю. Айбо уже булш ги тысяча рокÿв удорвалисьмеся єден уд другого. И тôму не мож нас отождествляти.
П.Маґдалина.- И не случайно и мадяре нас раховали русскими. Казали на нас magyar oroszok.
П. Доробан.-Издавна отождествляются понятя: русич, руськый, русин, русский. Хоть типир тото не єдно и то же.Руськыми ся кличеме и мы и украинці, близько стоят понятя руськый и русский и русин …
Андрій.–Русин -гражданин, житель Руси. Так ги болгарин житель Болгарії, армянин, грузин – жителі Арменії, Грузії,- належат до армянського, грузинського народÿв так и русин –житель Руси,належит до русского народа, русский. Наша інтелігенція уже бÿлш ги сто рокÿв тôму сесе порôзуміла, и завто стремилася привити русскÿсть нашому народови.
П.Доробан. – И чинили сесе не дурні люде – наша еліта,цвіт нації – Лучкай. Духнович, айбо задарь – ото далекое уд народа. Народ сесе не принимав и не принимат. Ни іх язык. ни іх культуру, дух. И не прийме ниґда. Бо мы не русскіє, мы русины. У нас своя історія, сусіды , свÿй древньый язык, своя ментальнÿсть. Народ говорив, говорит, тай буде говорити по- свôму, по русинськы.
Віктор.-–А ото значит по-украинськы…
П.Маґдалина. – по-русинськы!
Андрій. –Може народ и говорит «по- свôму» , айбо завто школовати дітий хоче на русскому языкови. Не случайно на референдумі межи учителями и родичами, што удбывся нидавно, чулисьте про нього,ніт? Бÿлшусть родичÿв – дись 70%, пожелали, обы ся діти учили на великоруськôму-русскому языкови, а не на якôмусь ищи.
Віктор. – айбо ото лиш у Ужгороді, У другых містах бизÿвно не так…
П.Маґдалина. – И ото лиш завто, бо наше правительство ся само не опреділило из нашôв національнôв принадлежнÿстьôв. Міністерство, місто того, обы твердо стати на пуддержку народного, русинського языка, лишило на розсуд родичÿв тай учителюв, ош на якому языкови, по якÿй граматиці – по русскÿй , Сабова, ци по украинськуй, Панькевича най иде ученя – утвердило нараз два чужі языкы, як державні! И сим лиш пуддержує хаос у языкôвôму вопросі.
П.Доробан.- …Сякоє рішеня уряда показує на його незрілÿсть.
П.Маґдалина. – Айбо родичі мойых ученикÿв поступили май мудро: они убрали свÿй, материнськый язык. И я дуже рада. Бо сесе природно.
Андрій. (из сарказмом)- Интересно, а по якуй из двох граматик, предписаных урядом учите іх «свому , материнськôму» – по Сабовуй, русскуй, ци по Панькевичовÿй, украинськÿй?
П.Магдалина. –Ни по єднуй из них. Я учу діточок по Волошиновÿй читанці для народных шкÿл 1916р., котру вÿн склав , коли щи ся чувствовав русином, коли го щи не устигли убробити украинські націоналісты. Она близька до нашого языка. У сьôму мене пуддержали родичі. Най ся пришлякы –русофілы тай украинофілы сважают, а нам треба своє чинити – плекати свÿй язык. Тай готово.
П.Доробан. – Правду маєш, Моґдушко. А вам, хлопці, молодым русинам, май бы яло місто пустого сважаня, пуддержати тых хлôпцв из союза соціальнôї помочи Пудкарпатськых руськых студентÿв, кôтрі створили сôбі русинськоє общество, а не украинськоє або русскоє. Оты ся ясно опреділили. Кажут: мы не капатороссы , не украинці ай русины … Я быв бы радый, обы сьте обоє были межи ними.
П.Маґдалина. –Або записали бы сьте ся у Клуб приятелюв Подкарпатськôї Руси, обы быти межи свойыми, русинськыми інтелігентами, кôтрі, ни так ги пришлякы або русофілы,удстоюют русинство…
Андрій. – Но они аполитичні – не розуміют, што у сочаснôму світі, малинькый народ, ги мы, ужити и розвиватися не може. У обєднаню сила. Мы, славяне маєме ся обєдинити, нвколо май сильної славянської нації – русскої, обы быти у состояню противостояти натискови, реакції недружелюбных сусідÿв. Тоты хлôпці, бизÿвно, не знакôмі из ідеями панславізма. Не знают про што мріяли наші інтелігенты многых поколінь., наш карпаторусский будитель Духнович….
Віктор.- Айбо ото утопична ідея…
П.Доробан. –Так и є. Есе уже мнôгі пôрôзуміли…Надто мы славяне рÿзні. Айно , мы колись,булше ги тысячу рокÿв тому уйшли из єдної колыскы. Айбо уже дуже давно мы ся поудрывали єден уд другого. Маєме свôї істôрії, релігії, традиції, уробилисьме свôї языкы…межи нами пропасть не лиш языкова, а и ментальна….И утопично думати, ош удало бы ся унайти якыись общый язык для усіх славянськых народÿв. Або думати, ош єден якыись из существуючых, напримір русский, мÿг бы быти принятый усіма славянами и во имня сиї ідеї усі ся легко удречут уд свойых языкÿв и приймут го за свÿй.
П. Маґдалина. –Не кажучи про тото, што Рôссія пуд тый дух згребла бы усьіх славян пуд себе…
Андрій.– Може и так. Айбо и тото правда, ош убєднаня славян хôть у якуись фôрмі укріпило бы позиції у світі каждого из славянськых народÿв . Ищи Раковськый мріяв про єден общый язык для славян…
П Маґдалина.-(Збират тарелы на пуднос). – Час уже нести и другоє…(Выходит)
Віктор. – З вашого дозволу, тату, докі мами нема, перейду на літературну мову – так зручніше… Я розумію ваше стремління поважати народну мову. Але треба дивитись правді в очі. Наша простонародна мова, або як казав Духнович – «мужицкий язык», дуже примитивна, нерозвинута. На ній неможливо виразити думку, що хоч трохи складніша від повсеягьденної, побутової. Нема засобів – катастрофічний брак лексіки. Неможливо написати наукову статтю, або літеретурний твір – постійно наштовхуєшся на відсутність потрібних слів, граматки. І дуже вжко говорити по-нашому про щось, що вище кухонної, повсякденної мови. Я завжди спотикаюсь у відсутність слів, коли пробую писати по- нашому…
Андрій. – Да, и мне тяжело разговаривать и писати по-нашему и у меня такая же проблема. Пробую, не выходит – вынужден переходить на русский язык… Очень нехватает современной лексики, лексики для выраженя более сложных емоций, мыслей… Недавно, под вашим влиянием, пытался перевести на народный язык свой рассказ по запросу «Карпато-русинського ревю»… Кстати, как будет по- нашему «рассказ» ?
П. Доробан. – Думаю ош пудыйшло бы слово пôвідка. Бо «повідати»…
Андрій. – И над фразой: «… он с волнением, нежно дотронулся к щеке юной красавицы» просидел битый час и безуспешно. Не мог догадаться, как будет по- нашôму «волноваться», «дотрагиваться»… На другой день переспросил об этом всю ґимназию – нико не знал. Не знал никто как будет «щека», «юная», и даже слово «красавица»!
Віктор. – А в украінській мові це все є : схвильовано, доторкнутись, красуня… Та ще і як гарно звучить!
Андрій.- Как- то ломал голову, как будет на простонародном, русинском, как вы говорите, слово «спина». Спросил маму. Она говорит: пличі, навірно… Ну а плечи как будет? – так же. Значит и спина, и плечи, а это половина тела человека, называются одним словом. Поразительно, что народ, который всю свою истôрию гнул спину на кого-то , не придумал название для этой части тела! И вы еще мечтаете поднять этот язык к уровню литературного?
П.Маґдалина. (Входит из пудносом.Чує пôслідню Андрійôву фразу).- Вижу, читаво поробили над тôбôв твôї русофільські професоры. Научили тя презирати своє… Ищи раз вас прошу : у хыжи ми говоріт по нашому!
Андрій.-Смачно запахло!
Віктор.- Напôвняна поприґа –моя любима страва…
Андрій.- Тай моя.
П.Доробан.-До сього добре парує середнянська Мадера. (наливат у погары).
Андрій.- Упийме за здôрôвля нашôї именинниці.
Віктор.- Обы щи хôть сто рôкÿв радовала нас свойыми кулінарными шедеврами!
П.Доробан .- Я не кажу, ош из нашым языком ниє проблем. Айно, наш язык ищи не має научнôї, філософськô, техничнôї лексикы… слабо розвинута художественна література… А чôму? Бо язык ся не хосновав інтелігенційôв и типир ся не хоснує. Образовані русины лиш констатуют факт його нерозвинутости. Айбо нич не чинят, обы рішати сисю проблему, розвивати язык.
П.Маґдалина. -Есе гÿрька правда. … Наша інтелігенція у великому дôвгу перед народом. Єдны туй у нас, дома, уперто старалися русіфіковати нас –наязовали нам чужу, русску культуру, русский язык. А другі, такі ги Балудянськый, Орлай, Кукольник пôвтікали ко куды: ко у мадярщину ,ко у Россію, де вірно служили чужым народам, тратили свôї знаня, таланты и силы на розвиток чужых культур.
П.Доробан. –Як кажут,гнали воду на чужі млины…
Андрій – Айбо завто прославили нас…наш народ…не скрывали якого они рода-плнмени…
П. Маґдалина. –Так ги кажеш, Мигалю – высокообразованый , одареный наш русин Орлай, посятив себе ушореню тай розвитку ґімназії дись у Нежині ,місто того обы тото чинити у нас, дома у Ужгороді , напримір. Без сумніву кить бы оты наші образовані русины, што, як кажеш, узялися гнати воду на чужі млины, имили бы ся розвивати наш язык и просвіщати на ньому нашу молодеж, у нас бы типир не было сього, так званого «языкового вопроса» – наш язык годен быв бы за ся постояти.
П. Доробан.- Так оно, так… Нам треба создавати літературный язык… Бо иншого выхода ниє. Вы, хлôпці, молоді тай образовані и есе ваша задача. Ваш дôвг перед народом.. Аж исьте русины, аж ся чувствуєте и рахуєте русинами-патріотами а не янычарами… Треба усесторонньо хосновати язык – вÿн ся лиш так може розвивати… Находити забыті слова…Аж ниє слова, тôвды треба, аж є до того талант – угадати го. Або позычити из другых языкÿв. Позычити и «убрусинити», аж мош так казати. И у сьому нич страшного ниє , и великі, світові языкы мают пôвно запозычинь из другых.
П. Маґдалина.- Або, аж ниє слова, – создати го. Аж буде удачноє – точно буде передавати смысл и буде звучати у «духови языка», и не буде казити слух русина, тôвды пудхопится другыми и буде ся хосновати, увуйде у язык… Есе сяк иде. Иншак не мож… Перед нами щи дуже много роботы. яку мусай чинити. Треба ї колись почати, ніко за нас сесе не учинит…
Віктор. – Айбо сесе протяглый процес, бо нам бы дуже много «позычати» тай «угадовати». Прÿйдут дисятилітя аж не бÿлше, докі штôсь начне уходити .А сесе огромна утрата часа…Мы из карпаторусскым експериментом, Ідеями панславізма згубили много часу, удстаєме уд цівілізованого світа….Так што типир, послі того як пражська академія признала нашу приналежнÿсть до украинського народа, ци не май розумно закрыти сись вопрос и розвиватися культурно уєдно из украинськым народом. Щи Духнович казав, ош за горами не чужії…
Андрій. – Не чужі айбо и не свôї…
Віктор. – Вы лаєте украинцям, што прийшли до нас. Не думаєте ош якый великый хосен они приносят нашôму народови, особливо такі як Панькевич, Пачовський… «Прсвіта», яку они організовали, за пôслідні роки учинила колосальну рôбôту на ниві культуры.
Маґдалина. – Аж ваш Пачовськый такый щирый поборник украинського языка, чого ни йде ся бороти за нього у свôю Галичину из тамошньыми русофілами а прийшов сюды зомбовати нас на свÿй лад? Та щи кажеш, ош есе лиш благородна просвітницька робота и у сьому не замішана політика?
Андрій.- Щи й яка політика! Украинські націоналісты, хôтят из нашого края створити украинськый Пьємонт, украинську даржаву, до якої пак плануют пришпінкати и Велику Украину. Абсурд! Так што стараются они не для нас, а туй у нас стараются рішати свôї політичні, державотворчі проблемы. Та щи и за наш рахунок!
Віктор. – (ігнорує репліку Андрія).Так склалося його житя. Айбо його робота, тай иншых просвітян дуже хосенна для нашого народа. По всьôму краю оживилося культурне житя. Удкрыто много новых школ, організовано понад двісто читален, пôвно хоровых, драматичных кружкÿв, музеюв…Панькевич удав граматику, яку уряд одобрив. А есе усьо
самоуддана робота сих людий. Наш народ має быти їм удячный. Як бы не русофілы, што уперто тычут нам русский язык тай культуру, мы, просвітяне учинили бы сьме щи булше…
Андрій. – Но,но…Не кажи. Наше общество Духновича учинило бÿлше. И народ ото цінит. Хôть як ся старают ваші просвітяне украинізовати наш народ, у них ото не уйде. Не воспринимає наш нарÿд украинськый язык, тай готово.
П. Доробан. – Ото правда .И русофілы и украинофілы читаво ся старают перечинити пуд себе наш нарÿд. «Просвіщают» нас по-свôму. Не лиш тото біда, ош они принуждают нашых дітий учитися на чужых языках. Они їх учат нечестовати, удрікатися уд свого, ганьбитися свого, материнського языка. Чинять из них янычарÿв.
П.Маґдалина. – Такыми стаєте помалы и вы хлôпці… Бо безразличні сьте до свого, так вас прозомбовали ваші «просвітителі»
П.Доробан. – Вы мусите порôзіуміти, накониць, што нам нішто убирати межи русскым тай украинськым, як говорити, якый язык бы узяти сôбі …бо у нас є свÿй древньый, файный. И місто того обы ся сважати, тратити силы и час на безконечну пусту полеміку и при тôму збогачовати чужі языкы, займітся свойым. Вы видете його проблему. Совершенствуйте го, бо йсе язык нашого народа. Мы мусиме го хосновати. Иншак ся сслизнеме из лиця землі…
П.Маґдалина.- Аж бы сьте были май рôзумні и мали бы сьте булше розвитоє чувство собственного достоинства, місто чувства меншевартости, вы бы не глядали на якый бы замінити свуй нерозвинутый материнській язык …а узяли бы сьте ся розвивати го!
Андрій.- (никат на Віктора) Но, дÿстали сьме!
П.Маґдалина. -Начніт из того, ош не лиш дома говорити по нашому,а и межи сôбôв, у вашых ґімназіях. Старайтеся говорити не лиш на бытові темы а и на май інтелектуальні – про літературу, філософію, політіку, техніку. …Хôть як тяжко..Пуд лежачый камінь вода не тече…А ваш нігілізм по удношиню до свого, убясняєся, на мôю думку из єдної стороны – незнаньом історії свого народа, а з другôї – лінÿстю духа и чувством власнôї непôвноцінности.
П.Доробан.- А щи – нерозуміньом значеня языка для народа.
Андрій. – Што, и многі поколіня нашої інтелігеніії тоже страдали незнаньом історії свого народа?
Вікто. – Тай чувством власної непôвноцінности?
П.Доробан. –Може й так – панславізм читаво поколотив розумы чиляди.
П Маґдалина.- А пришлякы, украинофілы-«просвітителі» додали.
Віктор.- Аж ото так ги вы кажете, што народ інстинктивно ся тягне до свого, чого тôвды ідея русинства так мало популярна серед нашôї інтелігенції, нашôї еліты? Про так званых русинÿв у культурі, літературі ледвы чути. Они якôсь стоят избôку полемікы у языковôму вопросі.
Андрій. –И я ото замітив. И думаю, ош ото не случайно. Не случайно, бо безперспективнÿсть сиї, русинськôї, ідеї очевидна…
П.Магдалина.- Што вы такоє говорите! Вы ся просто зарыли у свôї антирусинські, нездôрôві ідеї и не хочете видіти правду. Не чули сьте про пьесу Духновича «Добродітель превышаєт богатство» Як файно, по- нашому звучит! А, напримір, його стих «Жаба» -ото шедавр! .А стихы Павловича, написані на прекрасному народному языкови?
П.Доробан. – И хыба сьте не читали книгу Годинкы про отцюзнину тай прошлость русинÿв, тай другі творы, написані на мараморышському, автентичному русинському діалектови? Прочитайте, аж ніт. Годинка показує, ош и публицистику, не лиш художественну літературу мож писати по- русинськы.
П.Маґдалина. – Кажете ош невидко русинÿв у культурнôму житі нашого края. .А губернатор Грабарь? Вÿн категорично за русинськый язык, як державный
язык Пудкарпатськôї Руси!.Призыває боронити наше русинство. Пудчеркує нашу аутентичнÿсть, самобытнÿсть. Утверждає, што мы окремый нарÿд и маєме свÿй язык, якый треба сокотити,пуддержовати, розвивати.
П.Доробан. – Тай єпископ Стойка. Вÿн тоже рахує наш язык єдинственно приємлимôв альтернативôв у язаковÿй полемиці. Є у нас русинська еліта, є. Айбо, нажаль, єї голос ся заглушає вôйом пришлякÿв, тай русофілÿв.
П.Маґдалина. – За русинськый язык ищи у 1919 р боролася «Руська правда».
Андрій.- Пак ото чисто мадяронська новинка!
П.Маґдалина.- Може и так, айбо она удстойовала русинськый язык для русинÿв Мадярщины. Была створена кафедра русинського языка у Будапештськôму університеті, пуд руководством Бонкало. Интересно, што ґазета, што ся тôвды выпускала,- «Руська правда», была за уживаня фонетичного правописа нашого языка, справедливо думаючи, што фонетичный принцип май пôвно бы удобразив його аутентичнÿсть.
П. Доробан .- Лиш пÿзно ся мадяре догадали! Закон Аппонія што перед тым забороняв славянство, пак начисто уддрутив мадяр уд нас…
Віктор.-Завзяті русофілы: Фенцик,Сабов, Добрянськый хôтіли убєдинити нас из галицькыми русофілами- ламали головы (уд великої любви до народа) як бы нас изнищити…
П.Доробан.- Мож порôзуміти нашу русинську еліту духновичовôї поры, генерацію кÿнця 19 ст. до першої світовôї войны, яка стала раховати великорусский язык у якости литературного языка нашого народа эдинственно приємлимым для нас варіантом, пусля того, коли церковно-славянськый не змÿг ся привити у широкôму общеню. А свуй, народный, быв ищи у постолах.
П. Маґдалина.- Тота наша еліта замінила єден непорузумілый – церковнославянскый язык, на другый непорузумілый – москôвськый.
Андрій.- Айбо завто світовый, котрый бы утяг нас из віковôї удсталости и зробив бы нас цівілізованым народом.
Віктор. –Забыли сьте ош Духнович ставив знак руности межи понятьом русский и русин. Значит забрав уд нас нашу окремішнÿсть, насилу пхав нам рÿсский язык…
П.Доробан.-Духновичови мож перебачити тоты хыбы. Часы были такі – імперська реакція, заборона усього славянського у імперії. Так што панславізм, из єдного бка, быв оправданый…Ото отвіт на заборôну усього славянського…И Духнович ся метав чежи Сціллов и Харибдôв – спочатку старався хосновати народный язык, айбо увидів ош ото тяжко. Тай виділо му ся ош май добре бы было приняти русский язык як літературный…
П.Маґдалина.- За есе го и критикуют наші русины- русинофілы. Ош бив ся у груди ош вÿн русин, айбо русский воздух ссал…
Андрій. – Тоты , так звані русинофілы, не сердіться, усі мадяроны . Мадярам выгодно, обы мы не мали русский язык, як литературный, обы мы не чувствовали себе русскими. Бо так мы станеме серіознов для них опозиційов – за нами буде стояти велика Россія. Тôму и Духнович и май пÿзні наші діятелі – Добрянськый, Раковськый, Сільвай и другі, удмітовали ідею пуднескня народного языка до уровня літературного… як, из єдного бôку неосуществиму, а з другого – нераціональну и боролися за принятя русского языка .як офііційного языка нашого народа.
Віктор. – И, як видеме, безуспішно…
Андрій.- Язык, як знамо, ото інструмент общеня. И чим вÿн май совершенный, тым бульше возможностей дає для розвитку народа.Тôму принятя великого русского языка, языка Толстого, Тургенева ,Пушкина и многых другых, признаных світом писателюв, якый у тот же час близькый ид нам–есе єдинственна розумна альтернатива для нас. И сесе розуміла наша інтеліґенція многых поколінь сперед нас , и розуміє типир. Што , Фенцик. Сабов, Куртяк, мож казати цвіт націі, не патріоты, не розумні люде, хыба они не хôтят добра для свого народа?
П.Доробан. – Хотят. Безусловно хôтят. Айбо, на мою думку, чинят єдну велику хыбу – рахуют язык , так ги ты кажеш, лиш инструментом общеня. Так ги . напримір клепач- инструмент для роботы. Айно, ипным клепачом май споро та якÿсно мож учинити рôбôту.Тôму замінити недуйдавый клепач на ипный – розумно. Айбо язык ото не просто инструмент общеня. Язык ото дух народа, якый ся формовав столітями. У ньому історія, традиції – менталітет народа. Аж замінеме наш язык, най буде ош нерозвинутый, на якыись чужый, май упорядкованый, ипный, май добре буде? Ніт . Мы просто щезнеме из лиця землі, перестанеме быти сôбôв. Станеме тым народом , язык котрого хôснуєме місто свого.Уже через пару поколінь…
П.Маґдалина. –Есе не раз доказала історія.
П.Доробан.-Вы колись уростете из сього. Порузумієте ко сьте… порозумієте, ош удрікаючися уд свого, материнського языка, вы перестаєте быти сôбôв…стаєте соучасниками преступнôї асиміляції нашого народа…а есе веде до самознищеня. Пуднимайте народный язык до уровня літературного а не глядайте як бы ся го знебыти…
Андрій. –Уйку, уйку. Забилисьте ми кÿл у гôлôву…
Віктор. -Тай мені.Треба буде подумати над сим …
П.Маґдалина.- Тай кріпко подумати! Но, а зараз несу десерт. Усі тото любете,знаю…
П.Доробан. -Ба што ото буде?
П.Маґдалина.. –Палачінты из бороцковым лекваром.
Віктор, Андрій.- Гура!
Автор: Александер Хуст 2020 год
Вместе с вами мы сделаем Русинский Мир лучше!
При копировании данного материала, либо использования в любом виде (печатном, аудио, видео) на своих ресурсах, просьба указывать источник https://rusinskiimir.ru/ и автора Александер Хуст, в иных случаях будем обращаться в соответствующие инстанции (админам соц.сетей, и Суд). Фото использованы из открытых источников интернет пространства.
