У русинськȳй бисїдї дуже богата лексика. Нибого, сиґінь, ни свōбȳдно, ни снив бы ся — фурт чуєме сякі и пōдōбнї слова тай слōвōзлукы, каждый динь. Но як и коли ōни ся хōснуют у бисїдї, што значат? Кȳлько у нас є сякых интересных слȳв, кōтрі низамітно про наc фурт сут «в хōду»? Про йсе вшитко напишу у сьōму назōрі.
У русинськȳй бисїдї сут слова, котрыми при любȳй ситуацїї мож пȳдсилити своє думаня, май ефектно выговорити ся. Кōй хочеме когось пошкодовати, та на тото маєме ōпридїлену лексику, ипен так, коли ся й сердиме.
Коли чилядня штōсь учудит та сердито му кажут: «О ты, Марія небесна!(Иване небесный!)». За чужых дїти, а май часто, кōй ōни зрōблят якусь біду, кажут сироты: «Ни, зась выд нас сироты людські сливы пȳкрали!»Руснакы, коли споминавут кōгōсь паскудного, та кажут за нього тот, пропав бы; тот, скамінїв бы Бог дай. Кōй якыйсь чōлōвік чинит штōсь злоє, та кажут заклятый бы Бог дай: «Зась тот Петрище ярок ид нашōму берегови прокопав, убы вода нам у двориць иcтїкала, заклятый бы Бог дай!» Грубо, Петрище, Иванище, Мигалище, кажут чōлōвікови, авадь за нього, коли ся на нього сирдят.
Ганьбив бы ся каже ся, кōй чилядня штōсь никрасноє пōвість: «Што ты, Микуло, сякоє говориш? Ганьбив бысь ся!». Може ся хосновати мав бысь ганьбу. «А ґутичка бы тя ни видїла», — кажут дїтям, кōй біду зрōблят.
Кōй русины споминавут умершого, та кажут прōщȳн (прощена) бы. Примір: «Баба ми стара, прощена бы, фурт любила ня коли-што вызвідати». Кидь ся говорит за мертвого, котрый при живōтї чинив зло, авадь пȳдōзрювут го у связи из нечистōтōв, кажут ни снив бы ся. Примір: «Тать тōту Афію, ни снила бы ся, ни раз вȳчарі видїли, кōй ї ōлінь на рогах носив».
Кōй ся каже за чилядня, котроє хвороє на тяжку хвōрōту, авадь за чōлōвіка, што нищасно умер, кажут най ся ни приказує. Наведу пару примірȳв из бисїды: «Илько, най ся ни приказує,вылїз на вирьха комено муровати, а знидобрило му ся, упав выдты та на смирть гōлōвōв ударив». «Ци чули сте, ож у Поланї гиртика, най ся ни приказує?». Авадь кōй став ся трафунок: «Най ся ни приказує, Палко упав из оборога та уломив нōгу».
«Што за мара?» — звїданя, котроє ся хōснує тоды, кōй ся стає ситуацїя без извісных обстоятильств. «Што за мара, Василь у двȳри дрыва коле, кидь рано–м видїла, ож ишōв на кȳсницю?»
Ни гȳнно каже ся тым, тко штōсь робит нидоброє, за што гріх. Примір: «Дїточкы, ни гȳнно хлїб на землю крышити!» Ипен сякоє значеня має фраза ни свōбȳдно. Ни свōбȳдно у нидїлю тяжку рōбōту робити, ни свōбȳдно брехати, ни свōбȳдно лаяти тай ищи дуже читаво того, што руснакам ни свōбȳдно.
Кōй чōлōвік чōлōвікови хоче пōвісти штōсь никултурноє, никрасноє, та мусит ся спершу перебачити: «Тот, перебачте ми за слово, туман, так ня мириґує!» Часто є так, ож спершу руснак пōвість штōсь никултурноє, а пак так ся перебачат: «Тібі наїв ся пасулї та так пирдїв, перебачте ми за слово, што возоры дрыжали!»
Сиґінь кажут за чōлōвіка, котрого по якȳйсь причинї шкода, каже ся, убы вызвати жалȳсть: «Тот Василь, сиґінь, робит до потемку, а рōбōту му й ни слїдно». Сиґінь гōднї пōвісти, кōй споминавут умершого чōлōвіка: «Йōй, Петро, сиґінь, уже своє выдмучив». Точно у сякōму смыслі хōснує ся слово саракый, лиш тото уже буде у южнōму Мараморошови, а ни в сївернōму (Вышнянськȳй Боржаві), де живу.
Нибого, нибоже кажут май часто рōдичі си дїтьом: «Пōй, нибого, ми адде поможи», «Доста–сь ся днись, нибоже, у хащи наробив». Также каже ся руснаками нибōлько тай ниборе.
Ґалиба бы го ни видїла авадь біда бы го ни видїла. Коли сяк ся каже, ни мож файно розяснити. Сут исе фразы нейтралнї. Мож схосновати, кōй дакого упрікаєме: «Мигалю, біда бы тя ни видїла, пак казала–м ти пȳйди у бōвт, а ты ищи дома». Мож схосновати и у сякȳй ситуацїї: «Йой, ґалиба бы ї ни видїла, и тōту Маріку! Так им ся за ний напереживала».
Кōй чōлōвік ся чудно поводит, што нияк ни мож тото убяснити, та чилядь пōвість: Кый му фрас є?. «Ни здри, Иван стойит пиля быля, та раз бере серп у рукы, а пак го назад гет кладе, бере-кладе. Кый му фрас є?»
Най Бог заварує (варує) наша чилядь каже тоды, кōй говорит за дащо, май бȳльше неґативноє, и ни желає тото сōбі. «У Олены алерґія на цвіт бзины, пō всїй тварі їй збило. Най Бог заварує выд сякого».
Но тай на останок, кōй руснакови ся дащо страшноє приснит и вȳн розказує дакōму за свȳй сон, та у сякȳй ситуацїї часто ся може схосновати фраза най иде у шкіпітя. Примір: «Йой, якоє ти ся дурноє приснило, най иде у шкіпітя!» Ипен сяк ся каже, кōй ся дащо страшноє привидит.
Вместе с вами, мы сделаем Русинский Мир лучше!
При копировании данного материала, либо использования в любом виде (печатном, аудио, видео) на своих ресурсах, просьба указывать источник https://rusinskiimir.ru/ и автора произведения Михаил Чикивдя, в иных случаях будем обращаться в соответствующие инстанции (админам соц.сетей, и Суд).Фото использованы из открытых источников интернет пространства.
